Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Sıkça Sorulan Sorular

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre sendikalar “İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az 7 işçi veya işverenin bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre konfederasyonlar, değişik işkollarında en az 5 sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır.

Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve Disiplin Kurulu bu kuruluşlarda bulunması gereken zorunlu organlardır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 9’uncu maddesine göre sendikaların yönetim kurullarında en az 3 en çok 9 üye bulunmalıdır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 13’üncü maddesine göre Genel Kurulun toplantı yeter sayısı, üye veya delege tam sayısının salt çoğunluğudur. Tüzükte daha yüksek bir yeter sayı belirlenebilir. İlk toplantıda yeter sayı sağlanamazsa ikinci toplantı en çok on beş gün sonraya bırakılır. Bu toplantıya katılanların sayısı, üye veya delege tam sayısının üçte birinden az olamaz.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 3’üncü maddesine göre sendikalar işkolu esasına göre kurulabilir ve faaliyette bulunabilirler.

Fiil ehliyetine sahip ve fiilen çalışan gerçek veya tüzel kişiler sendika kurma hakkına sahiptir. Ancak 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53’üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama ve kaçakçılık suçlarından birinden mahkûmiyeti bulunanlar sendika kurucusu olamaz.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 7’nci maddesine göre sendikalar, kurucularının kuruluşun merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğünü vermeleriyle tüzel kişilik kazanır. Sendikalar için kurucuların kurucu olabilme şartlarına sahip olduklarını ifade eden yazılı beyanları; üst kuruluşlar için ilgili kuruluşların genel kurul kararları dilekçeye eklenmelidir.

Sendikalar en az 7 kişi ile kurulabilmektedir.

Sendika tüzüğünde sendikanın adı, merkezi ve adresi, amacı, sendikanın faaliyet göstereceği işkolu, sendika kurucularının ad ve soyadları, kimlik bilgileri, meslek ve sanatları ve yerleşim yerleri; üst kuruluşları kuran sendikaların işkolları ile ad ve adresleri, üye olma, üyelikten çıkma ve çıkarılmanın şartları, genel kurulun oluşumu, toplanma zamanı, görev ve yetkileri, üye ve delegelerinin oy kullanmaları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları, genel kurul dışında kalan organlar, bu organların oluşumu, görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları, şube veya bölge şubelerinin nasıl kurulacağı, birleştirileceği veya kapatılacağı, görev ve yetkileri, genel kurullarının toplantılarına ve kararlarına ilişkin usul ve esaslar ile sendika genel kurulunda şube ve bölge şubelerinin nasıl temsil edileceği, üyelerce ödenecek aidat ve sendika yöneticilerinin ücretleri ile ilgili usul ve esaslar, demirbaşların satış ve terkininde uygulanacak usul ve esaslar, iç denetim usulleri, tüzüğün değiştirilme usulleri, sona erme hâlinde mallarının tasfiye şekli, organlarının oluşumuna kadar kuruluşun işlerini yürütmeye ve kuruluşu temsile yetkili geçici yönetim kurulu üyelerinin ad ve soyadları ile yerleşim yerleri yer almalıdır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 7’nci maddesine göre, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından kuruluşun adı, merkezi ve tüzüğü on beş gün içinde resmî internet sitesinde ilan edilir.

Sendika şubelerinde yer alması gereken zorunlu organların sayısı en az 3 en çok 5’tir.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 12’nci maddesine göre olağan genel kurul toplantısı en geç 4 yılda bir yapılır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 18’inci maddesine göre, Üyelik aidatının miktarı kuruluşların tüzüklerinde belirtilen usul ve esaslara göre genel kurul tarafından belirlenir.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 17’nci maddeye göre 15 yaşını dolduran kişiler sendikaya üye olabilirler.

İşçi sendikasına üyelik, Bakanlıkça sağlanacak elektronik başvuru sistemine e-Devlet kapısı üzerinden üyelik başvurusunda bulunulması ve sendika tüzüğünde belirlenen yetkili organın kabulü ile e-Devlet kapısı üzerinden kazanılır.

E-Devlet kapısı üzerinden çekilme bildiriminde bulunarak sendika üyeliğinden istifa edilebilir.

Sendika üyeliğinden çıkarılma kararı genel kurulca verilir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 19’uncu maddesine göre karar, e-Devlet kapısı üzerinden Bakanlığa elektronik ortamda bildirilir ve sendika üyeliğinden çıkarılan kişiye de yazı ile tebliğ edilir. Çıkarılma kararına karşı üye, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde mahkemeye itiraz edebilir. Mahkeme 2 ay içinde kesin olarak karar verir. Üyelik, çıkarılma kararı kesinleşinceye kadar devam eder.

İşçinin işsiz kalması durumunda sendika üyeliği 1 yıl daha devam eder.

Bir sendikanın, üst kuruluşa üyeliği için karar vermeye yetkili organ genel kuruldur.

Bir konfederasyondan, herhangi bir sendikanın çıkarılma kararını vermeye yetkili organ genel kuruldur.

Aynı nitelikteki iki kuruluşun genel kurul kararı ile gerçekleşir.

Seçim sonuç tutanaklarının düzenlenmesinden itibaren 2 gün içinde itiraz edilebilir.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 19’uncu maddeye göre, her üye, e-Devlet kapısı üzerinden çekilme bildiriminde bulunmak suretiyle üyelikten çekilebilir. E-Devlet kapısı üzerinden yapılan çekilme bildirimi elektronik ortamda eş zamanlı olarak Bakanlığa ve sendikaya ulaşır ve sendikaya bildirim tarihinden itibaren bir ay sonra geçerlilik kazanır. Çekilenin bir aylık süre içinde başka bir sendikaya üye olması hâlinde yeni üyelik bu sürenin bitimi tarihinde kazanılmış sayılır.

Toplu iş sözleşmesi yapmak üzere yetkisi kesinleşen sendika işyeri sendika temsilcisini atamaya yetkilidir.

Sendika; işyerinde işçi sayısı 50'ye kadar ise 1, 51 ile 100 arasında ise en çok 2, 101 ile 500 arasında ise en çok 3, 501 ile 1000 arasında ise en çok 4, 1001 ile 2000 arasında ise en çok 6, 2000’den fazla ise en çok 8 işyeri sendika temsilcisini işyerinde çalışan üyeleri arasından atar.

Sendika gelirleri üyelik ve dayanışma aidatları, tüzüklerine göre yapabilecekleri faaliyetlerden sağlanacak gelirler, bağışlar, mal varlığı gelirleri, mal varlığı değerlerinin devir, temlik ve satışlarından doğan kazançlardan oluşmaktadır. Ancak kamu kurum ve kuruluşları, siyasi partiler, esnaf ve küçük sanatkâr kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından yardım ve bağış alamaz.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 29’uncu maddesine göre kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin mali denetimleri, en geç 2 yılda bir 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa göre denetim yetkisine sahip yeminli mali müşavirlerce yapılır.

Sendikal kuruluşların genel merkezlerinin başka ile taşıma kararını Genel Kurul tarafından verilir.

İşkolları, 6356 sayılı 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunun 4’üncü maddesine göre Kanuna ekli (1) sayılı cetvelde gösterilmiştir ve listeye göre 20 adet işkolu bulunmaktadır.

Sendikaların kuruldukları tarihten itibaren 6 ay içinde ilk olağan genel kurullarını yapması gerekir.

Toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümleri içerir. Ayrıca, tarafların karşılıklı hak ve borçları ile sözleşmenin uygulanması ve denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yolları düzenleyen hükümleri de içerebilir.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre çerçeve sözleşme, Ekonomik ve Sosyal Konseyde temsil edilen işçi ve işveren konfederasyonlarına üye işçi ve işveren sendikaları arasında işkolu düzeyinde yapılan sözleşme olarak tanımlanmaktadır.

Çerçeve sözleşme, sözleşmenin tarafı olan işçi ve işveren sendikasının üyeleri hakkında uygulanır ve meslekî eğitim, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal sorumluluk ve istihdam politikalarına ilişkin düzenlemeleri içerebilir.

Çerçeve sözleşme, taraflardan birinin çağrısı ve karşı tarafın çağrıya olumlu cevap vermesi ile en az 1, en çok 3 yıl için yapılır.

Toplu iş sözleşmesi işyeri, işletme ve grup toplu iş sözleşmeleri düzeyinde yapılabilir.

Bir gerçek ve tüzel kişiye veya bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı işkolunda birden çok işyerinin bulunduğu işyerlerinde yapılabilen toplu iş sözleşmesi işletme toplu iş sözleşmesidir. 

Grup toplu iş sözleşmesi, tarafların anlaşması üzerine bir işçi sendikası ile bir işveren sendikası arasında, birden çok üye işverene ait aynı işkolunda kurulu işyerleri ve işletmeleri kapsamak üzere yapılan toplu iş sözleşmedir.

Toplu iş sözleşmesi en az 1 ve en çok 3 yıl süreli olarak yapılabilir. Toplu iş sözleşmesinin süresi, sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflarca uzatılamaz, kısaltılamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez. Faaliyetleri 1 yıldan az süren işlerde uygulanmak üzere yapılan toplu iş sözleşmelerinin süresi 1 yıldan az olabilir. İşin bitmemesi hâlinde bu sözleşmeler 1 yılın sonuna kadar uygulanır.

Toplu iş sözleşmesi süresinin bitmesinden önceki 120 gün içinde, yeni sözleşme için yetki başvurusunda bulunulabilir. Ancak, yapılacak toplu iş sözleşmesi önceki sözleşme sona ermedikçe yürürlüğe giremez.

Toplu iş sözleşmesinde aksi belirtilmedikçe iş sözleşmeleri toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. İş sözleşmelerinin toplu iş sözleşmesine aykırı hükümlerinin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır. Toplu iş sözleşmesinde iş sözleşmelerine aykırı hükümlerin bulunması hâlinde ise iş sözleşmesinin işçi yararına olan hükümleri geçerlidir. Sona eren toplu iş sözleşmesinin iş sözleşmesine ilişkin hükümleri yenisi yürürlüğe girinceye kadar iş sözleşmesi hükmü olarak devam eder.

Toplu iş sözleşmesi imzalandıktan sonra taraflarca sözleşmenin süresi uzatılamaz, kısaltılamaz veya sözleşme süresinden önce sona erdirilemez. Toplu iş sözleşmesine taraf olan sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi ya da faaliyetinin durdurulması toplu iş sözleşmesini sona erdirmeyecek, yürürlük süresi bitince toplu iş sözleşmesi sonlanacaktır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 5’inci maddesinin üçüncü fıkrasında işkolu değişikliğinin toplu iş sözleşmesini etkilemeyeceği belirtilmektedir. Bir işyerinde uygulanmakta olan toplu iş sözleşmesi varsa, işkolu değişikliği toplu iş sözleşmesini sonlandırmayacak; sözleşme süresi bittiğinde toplu iş sözleşmesi sonlanacaktır.